Fajin e ka Bossa Nova. Një zë i qetë për një botë të zhurmshme! Nga Eda Zari

Kur ai sillej këmbëve të mia nëpër kuzhinë - teksa unë prisja pjeprin kantalupo që atij aq fort i pëlqente, në sfond vendosja vinyle me muzikë Bossa Nova. Ksisoj pasditet verore në Düsseldorf - sipas meje - fitonin aromën e detit dhe erën e rërës së shumshkelur, larë me ngjyrën e perëndimit si ajo e peshkut laks. Im bir, kur dëgjonte muzikë nuk kërcente ashtu siç bëjnë të vegjëlit në mënyrë intuitive. Pesë vjeç qe n´atë kohë, kur figurat ritmike dhe meloditë i riprodhonte në copëza onomatopeike. Çaste të tilla ma dehnin fort nënën e re brenda meje.

Dje, qe një natë verore e jona si dikur - sërisht im bir, Henning, tashmë burrëruar dhe unë. Për provën tonë në duet - u takuam jashtë, pranë Rain´it në lagjen japoneze në Niederkassel. "E ka fajin Bossa Nova" - tha ai, duke lëshuar një - mhh, teksa zuri vend qefplotë në barin e përzhitur! E pataksur e pyta mos e kish gjë fjalën për një këngë Schlager (1) gjermane me të njëjtin titull - të viteve 60´të! Jo për gjë, por do ishte diçka krejt atipike për të ti përkushtohej një muzike e cila në atë kohë, sidomos muzikën braziliane nuk e mori kurrë shumë seriozisht.

Jo - më tha, duke shtuar se, që kur mori ftesë nga unë për të qënë pjesë e turneut në Brazil, e kish kthyer sërisht fokusin tek Bossa. "Ma - Bossa Nova ma bën humorin të begatë, vjen era kantalupo, më kujton fort kuzhinën tonë kur isha i vogël, më godet ëmbël, mi bën instrumentit." - me këto fjalë nisi të demostrojë at´këngë të cilën do e këndojë në koncertin që do mbajmë në Ceara, Fortim, Brazil me 14 korrik këtë verë.

Më kujtoi veten kur për herë të parë në të 20´tat e mia, bleva albumet e João Gilbertos dhe Antônio Carlos Jobim. Për lexuesin jo fort familjar me botën e muzikës "Bossa Nova" - João Gilberto konsiderohet shpirti i bossa nova ´s, i cili revolucionarizoi muzikën braziliane në Rio de Zhanerio në fund të viteve 1950.

Vokalisti dhe kitaristi thurri vetë vetëm disa këngë por - interpretimet e tij krijuan një atmosferë të pakrahasueshme. Gjithëhera bossa nova më është dukur përrthithëse dhe e butë, melankolike dhe gazmore, poetike dhe perkusive. Ndaj bossa nova jo vetëm në rrafshin muzikor por dhe antropologjik për mua është dialektika braziliane në maksimumin e saj. Tek "Bossa Nova" takohen melodi të frymëzuara me harmoni disonante. Të kundërtat e dukshme shpërbëhen dhe kombinohen për të formuar një stil unik muzikor që të lejon të shikosh thellë në shpirtin brazilian. Nuk di pse tani që shkruaj më ngjan sikur malli i tingullit të "N´penxheren e zotëris´sate", është si malli i këngëve të Gilbertos, që mund të të shkatërrojë nga brenda.

E kam fjalën për atë mall a ndofta atë bukuri që gllabëron gjithçka!

Akordet që Gilberto zbuloi në kitarë janë eterike. Pastaj mënyra e tij e të kënduarit sotto voce (2), forma dehëse vokale që të inkurajon përdorimin e duhur të con sordino´s (3) në korda: dëshmon se ai kurrë nuk e hodhi zërin ballazi tek dëgjuesi dhe as e përdori volumin e tij të plotë.

Kjo mënyrë të kënduari karakterizon personalitetin e tij, duke i falur këngës lehtësinë e saj tregimtare con doloro (4).

"Dua të dëgjosh diçka që uroj tët´pëlqej Ma... do ta këndoj në Fortim - thotë biri, teksa akordon kitaren dhe merr gati hiret e Orfeut kur ulet pranë Euridiçes tek filmi "Orfeu Negro" (5) - veçse se unë jam nëna tij. Dhe mu bë si déjà-écouté - kur ai mu lut atëherë ta dëgjoja: ishte vetëm 14 vjeç kur luajti në kitarë motivin e këngës "Qaj Maro", të cilën e kish dëgjuar nga albumi im "Statement".

"Aos Pés Da Santa Cruz" (6) kënduar nga João Gilberto, ishte një këngë dalë nga magja e Marino Pintos dhe José Gonçalves, kënduar në origjinal nga Orlando Silva. Henning kish pak kohë që kish mësuar të këndonte në gjuhën portugeze që aq bukur i rri vokalit të tij.

"Vetë ritmi, i cili karakterizohet nga shumë sinkopacione është si një gjuhë më vete, dhe kur bashkohet me gjuhën porto-braziliane s´ke nga ja mban pa rënë në lakun e dashurisë - thotë ai duke mbajtur penzën në cepin e buzës. Përmes kalimit nga instrumenti tek zëri dhe anasjelltas Henning më rideklaroi se muzika si simbol ka të bëjë më shumë me "opsionin" për të përjetuar, për të kujtuar, për të ndjerë më shumë sesa për të formuluar me patjetër një përvojë të re specifike. Kalimi nga zëri tek instrumenti simbolizon poaq dy forma rrëfimtare që mbajnë gjallë njëra-tjetrën me struktura dhe cilësi emocionale. Më ngazëllen mënyra se si ai mbështjell fjalën me tingull prej një vokali ëndërrimtar, lakmitar, ëmbël, ndonjëherë të brishtë gati delikat me qartësinë e traditës "bossa nova" por dhe duke ngritur homazh modestisë vokale të Gilbertos. Nga arsye jashtë - mëmësore, më tepër profesionale, dua të kuptoj se si ai e përfytyron melankolinë duke u futur brenda tingullit të gjuhës, poezisë, rrënjës perkusive të kulturës së një vendi ku asi s´ka qëne kurrë fizikisht por shpirtërisht po sepo. Sfida e së tërës është lënia e hapësirës "less is more" - zejtari aspak e lehtë që lyp kënga. Dhe mesa duket dashuria - për artin e Gilbertos, i rrëfen se - atij nuk i pëlqen të mjaftohet vetëm me qëndrimin mitik të muzikantëve të xhazit, të cilët mendojnë se xhazi duhet të tingëllojë vetëm si Miles Davis.

Kjo formë minimale nuk ka as orkestrim, as harqe, as efekte, vetëm zë pa maniera dhe kitara e tij. Dhe kënaqësia zgjat… Teksa ai këndote - pa mendje, e regjistrova me iPhone, duke falenderuar teknikën spontane si dhe konceptin pse butoni i përsëritjes është shpikur për regjistrime të tilla.

Ndaj këtu po u bashkangjis versionin e këngës "Aos Pés…" kenduar dhe luajtur në kitarë nga Henning Jung në formën e një klipi.

Pas regjistrimit - që e bënë bossa nova´n të njohur në mbarë botën, në cilësinë më të mirë të mundshme - përmend këtu albumin "Getz / Gilberto" - shumë muzikantë të xhazit nisën të përdornin kompozimet e hershme bossa nova duke i kthyer shpesh herë nga koha 2/4 në 4/4. Në këtë aspekt, marrëdhëniet e tyre me bossa nova çuan në forma moderne hibride ashtu siç bëjnë dhe sot ripërzierësit e kësaj rryme.

Vala e re - Bossa Nova ende po derdhet sot në të gjithë botën. Në aeroporte dhe anije turistike, në bare dhe ashensorë, në dhoma pritjeje dhe stadiume - Bossa Nova mund të dëgjohet kudo. Ndaj edhe sot, zhanri është shumë trendi, falë artistëve (sipas preferencës personale) Tom Misch, Yussef Dayes, Melody Gardot, Rita Payés, Linda Rukaj por pse jo dhe Henning Jung.

Photo by Eda Zari

Nga rrëfimet vetjake, sidomos ato treguar nga perspektiva e nënës, kuroj të mbaj dietë në publikimin e tyre. Poaq nga ana tjetër pyes - pse duhet të mendoj se përjetime të tilla inspiruese nënë e bir - duke patur busullën e muzikës në mes, meritojnë të publikohen?

Ndofta janë sendet e vogla, të vyera, të pazakonta e zë ulur, shijet e përbashkëta, që i ftojnë njerëzit të shijojnë tok, të butën e harruar të botës së zhurmshme. Ndofta tingujt e Bossa Nova´s na risjellin një nostalgji për atë kohë në të cilën kemi marrë e dhënë me hyjninë brenda vetes e të cilën e kemi humbur.

Fundja është verë dhe mendoj se ja vlen urimi i denjë brenda kontekstit:

- Faji i kënaqësisë së Bossa Nova´s na qoftë pranë - si një lumturi kalimtare.

Eda Zari, 24.06.2022, Düsseldorf. Të gjitha të drejtat të rezervuara.

1- Schlager quhet një lloj i caktuar muzike nga vendet gjermanishtfolëse. Këngët Schlager zakonisht këndohen në gjermanisht dhe janë argëtuese. Tekstet dhe meloditë janë kryesisht të thjeshta dhe ngarkuar me sentimentalitet të bazuar në zhargonin e kohës.

2- Nën zë, i pëshpëritur ose pa zë.

3- Një teknikë që përdoret për instrumentet e frymës për zbutjen e tingullit, një formë "shurdhjeje" estetike e tingullit, siç paraqitet tek pedali i pianos, trompës apo trombonit.

4- Term muzikor kur sinjalizojmë në partitur koloritin e interpretimit: me dhimbje, e dhimbshme.

5- Orfeu Negro është një film (prodhim i vitit 1959 - bardh e zi) që sjell mitin e lashtë të Orfeut dhe Eurydiçes në festat e Karnavaleve në Rio de Zhanerio. E veçanta në rrafshin muzikal është se muzika e filmit, e cila u kompozua nga Antônio Carlos Jobim dhe Luiz Bonfá. Panoramat muzikore paraqesin për atë kohë - hitet klasike të mëvonshme të Bossa Nova´s si këngët "A Felicidade" dhe "Manhã de Carnaval". Filmi pikturohet muzikalisht me ritmet tradicionale dhe këngët samba

6- "Aos Pés Da Santa Cruz" (Samba, 1942) Nën´këmbët e Kryqit të Shenjtë, me autorësi të Marino Pinto & José Gonçalves. Një përkthim në anglisht i gjendur në vinyl:

To the feet of the Holy Cross

You knelt down

In the name of Jesus

A great love you swore

He swore, but he didn't do it.

He pretended and deceived me

You lied to me.

For God you have sinned

The heart has reason

That the very reason is unknown

Make promises and swear

Then forget it

Following this principle

You promised too.

He even swore a great love

But then he forgot...

Arti i të kërkuarit falje! Kur Umberto Eco "argëtoheshe"... Nga Eda Zari

Kur Umberto Eco "argëtoheshe" me inflacionin e vonuar tët´ kërkuarit falje.

Jo çdokush mund të vëzhgojë mprehtazi, të tematizojë apo të shkruaj rreth shenjave të absurditetit të shoqërisë, politikës dhe kulturës më mirë se Umberto Eco.

Sot - në motin që po përjetojmë, duket sikur Eco na thërret nga - Përtej - për t´na kujtuar ca sende që do vazhdojnë të kenë pasoja për shoqërinë tonë. Eco na servir në tabaka trushpëlarjen, budallepsjen e tepruar që ka pësuar njeriu, artificialitetin social, sjelljet pseudo korrekte politike, dhe natyrisht - fikjen e siguresës së arsyes duke e zëvëndësuar atë me virtualitetin dixhital dhe histerinë mediatike.

Rilexoja sërisht sot librin e Eco-s "Papa Satàn"(1) - dhe pikërisht esenë - "Kërkohet falje". Semiotika e Eco-s nis të rrëfej me humor shenjat e artit dhe të modës së tët kërkuarit falje - sepse sot kur kërkon falje të vogla, për mëkate të mëdha, ke shancin të kërkosh nga e para falje shabllone për mëkate omnipotente. Po pasojat?

"Papa ka kërkuar falje ndaj persekutimit që i është bër Galileo Galileit." - shkruan Eco.

Cili është në të vërtetë kuptimi dhe qëllimi i kërkimit publikisht - falje?

"Pse Papa - Johannes Paul II´të - i kërkon falje Galileos? Ajo ç´ka absolutisht shihet e domosdoshme është hulumtimi me imtësi i dosjeve për të gjithë njerëzit pak a shumë të shquar - nuk i dihet kurrë se kur mund t'ju nevojiten."- kështu Eco.

"Po për Vietnamin kush duhet të kërkojë falje? Obama? Kerri? Një nga Kenedi-t?

Dhe kush për ekzekutimin e Romanovëve në 1917? Nuk ka dyshim, sepse i vetmi trashëgimtar besnik dhe legjitim i leninizmit dhe stalinizmit është Putini. Por ka raste më të sikletshme.

Kush kërkon falje për Ptolemeun, i cili është në fund të fundit përgjegjës për dënimin e Galileos?

Nëse ai vërtet do të kishte lindur, siç thuhet, në Ptolemais Hermii - në provincën libiane të Kyrenaikasë, do të duhej të ishte Gadafi. Por nëse ai ka lindur në Aleksandri atëherë qeverisë egjiptiane - Mubarakut - i duhet të kërkojë falje.

Kush po kërkon falje për kampet e përqendrimit?

Të vetmit trashëgimtarë të gjallë të nazizmit janë lëvizjet e ndryshme neo-naziste dhe ata nuk janë saktësisht të gatshëm të kërkojnë falje, në fakt ata do ta bënin atë përsëri nëse do të kishin mundësi." (Papa Satàn)

"Të kërkosh falje nuk është sinonim dobësie, por kontroll dhe fuqi, do të thotë kthim i menjëhertë tek arsyeja, duke trullosur ksisoj tjetrin për të dëgjuar."- shkruan Eco në revistën "L´Espresso".

Pikërisht në këto pasazhe eseistike satirike lind pyetja se përse Eco-s i duhet forma romanore për të gjitha këto vështrime të mrekullueshme. Jo më kot Eco shkruante kronika, artikuj dhe esesë për revistën "L'Espresso", e cila u botua në gjermanisht nën titullin "Derrick ose pasioni për mediokritetin". (2)

Rezulton se Eco kishte të drejtë për gjithçka, po, realiteti sot është edhe më i keq. Faktet e shplarjes së trurit, fenomeni i budallepsjes sociale, histeria mediatike, korrektësia artificiale - tani janë publike - por askush nuk i merr më seriozisht.

Ç´na lypet e vërteta kur kemi horoskopët?

(c) Eda Zari, 4.03.2022.

1- Pyetjet dhe përgjigjet e Eco-s përmes librit "Papa Satàn" me nëntitullin "Arti i të kuptuarit të botës" (publikuar në vitin 2016, Milano), pikturojnë radiogafinë e shoqërisë moderne. Libri përbëhet nga ese dhe kronika të ndryshme, që gjallërojnë biseda dhe tema të vyera poaq provokative e që i rrijnë aktualitetit edhe dita sot. Personalisht e shoh këtë libër dhe si një deklaratë dashurie ndaj artit tët´ lexuarit.

2- Nuk ka ndonjë gjë më gjermane se inspektori Derrick. Ai është mishërimi i përsosur i mediokritetit, pështymës dhe karrieristëve të shërbimit civil. Ky vëllim i Ecos është plot parodi dhe sarkazëm inteligjente - libër për çantën personale që e mban pranë në avion apo tren.

(c) Eda Zari, 2022. Të gjitha të drejtat të rezervuara.

"Me komunistët nuk flitet"! 24 Shkurt 1991 - Vrasja e Artan Lenjës nga Eda Zari

Ditëlindjet tona ishin bri më bri. 21 dhe 22 nëntorin e vitit 1989 e festuam në shtëpinë time, duke vallëzuar të gjithë me dritë fikur - nën tingujt e këngës "Ella, elle l'a", që vinte nga një kasete BASF Ferrochrom. Nga fundi i dhomës Tani thërriste: "S´keni ndonjë AC/DC?"…

Djali i hallës sime, Bukuries, Artani, kish pak minuta që kish hyrë në pranverën e tij të nëntëmbëdhjetë, ndërsa unë të 18-tat e mija. Matildës (motrës së Artanit - vajzës së hallës, motër poaq për mua), teksa kërcenim hareshëm, i qaja hallin se po "plakeshim"!

Ishte festa jonë e fundit që na bëri bashkë!

Kur humbasim një të shtrenjtë të familjes, kur humb vëllain, vdes një pjesë e gjithë fëmijërisë. Vllamotra - nuk ekziston më ashtu si më parë sepse me vdekjen, përfundon për të gjithë ekzistenca fizike, tokësore - s´ka më biseda, s´ka më ecje sëbashku, as të qeshura në plazhe, shaka - as lot të përbashkëta ballë një filmi në kinema. S´do ketë ditëlindje me qirinj gazmor ashtu si ai nëntor i 89-tës. Me vdekjen mbaron "çifti" vëllamotër - Përjetë.

Ndodhesha tashmë në Gjermani, kur në 24 shkurt 1991, përmes telefonit më vjen lajmi kob për vrasjen e Tanit. Djali i hallës, vëllai ynë, 20 vjeçari Artan Lenja, u vra nga një patrullë ushtarake (jo policore), në lagjen pranë klubit sportiv "Partizani" në Tirane.

Ishte ajo lagje në të cilën Artani kish gëzuar fëmijërinë e tij, kish luajtur me shokët e shkollës 8-të vjeçare Naim Frashëri. I jati e kish mësuar si të ngiste motorrin për herë të parë në atë rrugë!

"Artani, kryente ushtrinë pranë "KSP" - Klubi Sportiv Partizani. Ai qe shpallur shume më parë kampion i një kadegorie të caktuar në mundje, dhe si i tillë gëzoi mundësinë ta kryente ushtrinë në Tiranë. Ishte e dielë. Në mëngjesin e datës 24 shkurt të vitet 1991, Tani lahet në shtëpi te mami, dhe niset në klubin e sportit "Partizani", ku sëbashku me ekipin e mundjes do stërviteshin për një ndeshje miqësore me një ekipi turk. U përshëndet, u puth me mamin dhe mua dhe doli për t´mos u kthyer kurrë më tek ajo puthje. Ishin ditë - sidomos netë të trazuara në Tiranë" - tregon Matilda.

"Tre ditë më parë, më 20 shkurt, para Muzeut Kombëtar, turma njerëzish, mijëra qytetarë e studentë, rrëzuan shtatoren e Enver Hoxhës. Mami na lutej që të mos dilnim nga shtëpia, pasi për dy ditë me radhë pranë bllokut tonë, në Shkollën e Bashkuar "Skenderbeg", qe bër një batare e madhe mes forcash që nuk merrshim vesh kush qe kundë kujt. Di që shumë prej djemve të lagjes u gjuanin tankeve me gurë, të cilët po afroheshin pranë pallateve. Më darkë të 24 shkurtit daja na sjell lajmin se Tanin e kishin plagosur! Lemeria, klithmat dhe kuja na doli prerazi nga vetja si prindërve dhe mua. Mbaj mend mamin si tani kur pyeste dajën: - "më thuaj të vërtetën e kanë vrarë? Oh, e kanë vrarë se plumbi nuk të fal"!

Gjitonët e lagjes sonë të vjetër ishin dëshmitarë të ngjarjes, ndaj dhe lajmi mori dhenë menjëherë. Më vonë në gjyq përmes disa dëshmish së komshinjve, mësuam se si kish qenë ngjarja. Tani kish dalë nga stërvitja, dhe po shkonte të merrte tek Rruga Ndre Medja autobusin për shtëpi. Patrulla kishte kapur një djalë të lagjes, të cilin po e tërhiqnin zvarrë nga shkallët e pallatit. Ai i thërret Tanit, që po kalonte aty, për t’i dalë në ndihmë. Tani i cili për arsye të stërvitjes atë ditë kish qenë pa uniformë - kthehet dhe i thotë patrullës ta linin të qetë djalin, pasi qe jetim dhe rrinte tek gjyshja. Me të parë Artanin oficeri, i cili kryesonte patrullën, kthehet dhe thotë: "ky është". Menjëherë Artanit i drejtojnë armën dhe kërcënueshëm i thonë të futet në një makinë tip "BÇ´je", për t’u paraqitur në polici. Tani u thotë që "s’kam pse të shkoj në rajon pasi nuk kam bërë asnjë gjë të keqe". Në këtë moment edhe tre ushtarët të tjerë i drejtojnë automatikun dhe oficeri i patrullës Mikail Themollari jep urdhër për të hapur zjarr duke ngritur pistoletën dhe duke qëlluar në ajër, ndërsa ushtari i quajtur Ludovik Vata (me origjinë nga Lezha) qëllon në trup.

Fjalët e fundit të Artanit ishin: "Pse më vratë unë nuk bëra gjë"!

Në gjygj u tha se një zonjë pasi e pa ngjarjen filloi të klithte - "çfarë bëtë more, pse e vratë?". Më vonë mësuam që kjo zonjë nuk u pranua të dëshmonte në gjyq për vrasjen e Tanit. Dëshmitarë të tjerë treguan se patrulla me nxitim patën marrë djalin e vogël bashkë me trupin e pajetë të Tanit në makinë, këmbët e të cilit ia lanë jashtë dhe u nisën me urgjencë në drejtim për tek ish NISH-Tulla për të zhdukur trupin. Ndërsa djalin e vogël, e çuan në rajon ku kishin deklaruar se - "ky ka vrarë shokun e vet". Një punonjës policie i gjurmonte me biçikletë dhe patrulla në pamundësi për të zhdukur krimin, e hedhin trupin e pajetë të Artanit në oborrin e Spitalit Ushtarak. Tek vendi ku u krye vrasja vendi ishte larë me gjak. Aty kish mbetur një kapele ushtari, të cilën nga nxitimi pas aktvrasjes, nuk kishin arritur ta merrnin. Më vonë tek ky vend, një grup shokësh të Artanit rrethuan vendin me lule e qirinj dhe vendosën fotografinë e Artanit si dhe një pankartë ku shkruhej me gërma të mëdha "vrarë nga PPSH-ja".

Në një intervistë të vitit 2011, Matilda kujton gjyqin e Artanit.

"Rreth një vit më vonë, në gjykatën e Tiranës u zhvillua seanca gjyqësore, pasi procesi hetimor ishte drejtuar nga kryehetuesi Petrit Serjani dhe hetuesi Luan Berja. Në sallën e gjyqit prokuror ishte Petrit Bici, gjyqtar ishte Petrit Klosi. Në bankën e të akuzuarve oficeri Mikail Themollari, jo vetëm që ishte në gjykim i lirë, por erdhi edhe i armatosur. Ai shoqërohej nga ushtari Ludovik Vata, i cili e mori përsipër krimin. Ndërsa në cilësinë e dëshmitarit erdhi ish-shefi i batalionit të Sigurisë Çelo Boro. Ai erdhi duke buzëqeshur. Me kërkesën tonë dhe përfaqesimin nga ana e avokates Fatbardha Selenica - Kalakula, për të bërë mbrotjen, u arritën që ta ç’armatosin oficerin."

Dëshmitë që u dhanë në atë gjyq

"Filloi seanca dhe oficeri filloi të dëshmonte duke thëne se:

"Ne kishim urdhër që do të viheshim në ruajtje të rendit për të treguar që jemi shtet i fortë dhe nuk do të zbrapsemi nga disa forca destruktive."

"Nga kush e morët urdhërin?", e pyeti avokatja jonë.

"Nga ministri Kiço Mustaqi’, iu përgjigj Themollari.

"Por në atë kohë Kiço Mustaqi nuk ishte de jure ministër i Mbrojtjes, pasi ishte shkarkuar nga Ramiz Alia, me firmën e kujt ishte urdhëri dhe çfarë thuhej në instruksionet?’, e pyeti sërish avokatja.

"Urdhëri nuk ishte i shkruar, por Ramiz Alia foli në telefon me Mustaqin dhe na u dha instruksioni, bashkë me disa kaseta filmike, që tregonin disa nga pjesmarrësit në ngjarjet e 20 dhe 22 shkurtit, nëse ne do t’i shikonim do t’i qëllonim për të treguar që jemi të fortë", u përgjigj oficeri.

Në gjyq shumë nga dëshmimtarët okularë të çështjes nuk u pyetën dhe kur ata ndërhynin për të treguar historinë, gjyqtari i bënte presion duke i thënë se do t’i nxirrte jashtë. Në gjyq nga deklaratat e dëshmimtarëve dhe të mjekëve të autopsisë, u thanë fakte tepër tronditëse se si Artanin e kishin goditur me qytë automatiku në shumë vende të trupit, se si i kishin thyer disa brinjë edhe pasi kishte vdekur. Oficerit i kishin dhënë një shpërblim moral dhe e kishin paguar për një vit, duke e strehuar në fshatin e tij të lindjes. Ushtari që kreu krimin, së bashku me dy ushtarët e tjerë të patrullës kishin qendruar të strehuar në Ministrinë e Mbrojtjes së bashku me disa ushtarë të tjerë që kishin kryer krime në kufi në fillim të vitit 1990."

Dukej sikur Saga e tragjedisë së familjes sonë po degëzohej në shtigje të pafunda! Teksa një pjesë të familjes sonë i vërdallosinin nëpër malet e Ersekës dhe Borovës për të gjetur trupin e tim vëllai - Ilirjan Zarit - të cilin e vranë më 3 shkurt të vitit 1990 në kufi, në varrezat e Sharrës me datë 25 shkurt të vitit 1991, im at mbante të motrën e cila po vendoste trupin e të birit 20 vjeçar në banesë e tij të fundit. Pasi fisi nuk kish marrë veten ende nga vrasja e Artanit, si për ironi, pas një viti e gjashtë muaj, në verë të vitit 1991 u gjet trupi i Ilirit, i cili u zhvarros nga pllajat e Ersekës për tu vendosus ca parcela larg vendit ku patën vendosur Artanin!!!

Lista e emrave të të vrarëve gjatë trazirave që nisën nga shkurti deri në maj të vitit 1991 u quajt lista e martirëve: ndë ta, Pëllumb Tahiri, Artan Lenja, Artur Daka, Ismail Capari, Spartak Deliu, Mikel Laro dhe Luzim Barxha.

Puna e kujtesës dhe e kujtimit forcon vetëdijen historike. Kujtimet e kësaj natyre kanë një efekt mobilizues politik dhe moral. I jam mirënjohëse shpirtit të kujtesës që riprodhon përmbajtjet historike. Rroftë ajo kujtesë që përfaqëson dhe prek çështjet qëndrore të së kaluarës që ende është e tashme mes tonë. Mirëpo, në çfarë mënyre flasim për të kaluarën dhe a duhet të ketë kufijë për atë c´ka medoemos duhet thënë? Përse ngremë peticone për të kërkuar një legjistlacion të veçatë ku synohet të bëhet e mundur ndalimi dhe glorifikimi i ish-regjimit komunist?

Lexoj se: "Peticioni u bën thirrje ligjvënësve të miratojnë një legjislacion që i ndalon partitë politike të lavdërojnë ish-diktaturën komuniste të vendit ose retorikën e saj dhe të ndalojnë përdorimin në publik të simboleve të ish-regjimit. Në peticion thuhet se ndryshimet në Kodin Penal duhet të ndjekin modelet e vendosura nga shtetet e BE-së që kanë ndaluar glorifikimin e regjimeve komuniste fashiste dhe totalitare. Ai thotë gjithashtu se funksionarët politikë dhe drejtuesit e institucioneve shtetërore duhet të verifikohen për lidhjet me regjimin e mëparshëm dhe se aktivitetet kriminale të Sigurimit të Shtetit dhe institucioneve të tjera nën komunizëm duhet të zbulohen plotësisht për publikun".

Por krimet e komunizmit, zbardhja e dosjeve, persekutimi i mijra njerëzve, vrasjet, internimet, burgosjet, torturat, nuk përmbajnë apo përbëjnë ndonjë referencë personale, të një grupi të vogël me interesa individësh. Kjo është referencë dhe është detyrim moral i pushtetit, dhe shoqërisë ndaj dhimbjes së një kombi që nuk gëzoi një "Nürnberg", që ende e kaluara e mban fort peng. E marr të mirëqënë se duhet kërkuar me ngulm drejtësia në rang kombëtar!

Nga ana tjetër duket sikur ky peticion tregon se përfaqësimi i qytetarëve në procesin legjislativ tashmë nuk është shumë më mirë i garantuar përmes zgjedhjeve të lira dhe të barabarta, por është i garantuar më mirë përmes një shorti plotësisht të rastësishëm nga njerëz të panjohur!

Ku është demokratcia që gëzojmë atëherë?

Megjithatë, diku duhet vazhduar!

Sipas vlerësimeve të herë pas herëshme të Këshillit Evropian - tregojnë se regjimet totalitare komuniste kanë vrarë deri më tani rreth 95 milionë njerëz në mbarë botën. Kjo shifër përfshinte njerëz që u ekzekutuan, që vdiqën në kampet komuniste të përqendrimit dhe ata që ranë viktima të dëbimit dhe urisë. Asambleja Parlamentare e Këshillit të Evropës thuhej se do të shqyrtonte me datë 23.02.2022 një rezolutë që dënon krimet e komunizmit.

"Me komunistët nuk flitet"!

Para disa vitesh, disa kolege artistë në Pragë mbajtën një koncert protestë, kundër Partisë Komuniste që kish zënë vend në pushtet përmes lobit të financës dhe biszneseve korrupte në Çeki. Ata luftonin, me një kurajo kolektive, me nje solidaritet të shëndoshë për të mbrojtur atë ç´ka u fitua me shumë mund. Dhe mendoj, po - me komunistët nuk flitet!

Kthehem tek hallet tona.

Shoqëria Shqiptare e ka të kaluarën plot plagë nga komunizmi, nga ana tjetër, Matilda, familja e Pëllumbit, Spartakut, Lulzimit, Mikelit, Ismailit, Arturit, familja ime dhe mijëra të tjerë kanë përvojën - e persekutimit nga komunistët që janë ende plagëhapur.

"Ne si familjarë kemi kërkuar herë pas here zbardhjen e çështjes, por asgjë. Është e pabesueshme, por e vërtetë, ajo çështje nuk u hap më kurrë. Mamaja mbylli sytë duke numëruar se sa vjeç do të ishte Artani" - thotë Matilda.

Në pozicionin e artistit, personalisht i gëzohem teatrit, muzikës, më pëlqen të udhëtoj e lirë dhe kam frikë se do t'i humbasim të gjitha këto nga preferencat në rritje të simpatizantëve romantik të komunizmit.

Nga ana tjetër - jo më pak e rëndësishme, është edhe fakti që brezi i dëshmitarëve, i atyre që kujtojnë, po na thotë lamtumirë. Prandaj hapja e dosjeve dhe e dokumenteve të Sigurimit do ishte një trofe e revolucionit kundër persekutimit dhe krimeve të komunizmit.

Një e drejtë e vonuar është një e drejtë e mohuar!

(c) 2022 Eda Zari. Të gjitha të drejtat të rezervuara.